A‘pay’logie (De Apologie van Socrates)
23, 24, 25 november en 1 december 2006
In zijn dertigjarig bestaan heeft het theatergezelschap Epidauros al een hele lijst aan grote producties op zijn actief geschreven, maar toen bekend werd dat men zich nu ging wagen aan De Apologie van Socrates, een dialoog uit het filosofische oeuvre van Plato, was mijn eerste reactie: wat een boud plan!
Vrij spoedig nadat de voorverkoop van toegangskaarten was begonnen, bleek alvast één van de voorstellingen uitverkocht, en daarna nog een en dan nog een. Dat al deze kijklustigen geen kat in de zak hebben gekocht, werd wel duidelijk bij het zien van de uitvoering.
In een intiem theaterzaaltje, voor de gelegenheid omgebouwd tot een oplopende tribune voor de toeschouwers, werd de volksrechtbank van Athene nagebootst. Zonder veel rekwisieten en opvallende decorstukken gaf deze opstelling meteen alle aandacht aan de figuur van de acteur, die van op alle zitplaatsen even goed zichtbaar en verstaanbaar was. Op deze manier viel het al wat makkelijker om het hele stuk te blijven volgen, want de tekst is lang en vraagt veel van het publiek.
Maar hij vraagt nog veel meer van de acteur! Luc Pay heeft deze voorstelling dan ook met grote overtuiging gebracht. Op een pakkende manier oversteeg hij het acteren door op de scène echt een Socrates te zíjn: zijn fysieke verschijning leent zich daar vanzelf al toe, en wat discrete grime deed hem werkelijk een tot leven gekomen portret worden van de grote filosoof. De wijze waarop hij gedurende ruim twee uur, zonder te verslappen en zonder van zijn stuk te geraken, een tekst bracht die hem uit het hart kwam eerder dan uit het geheugen, dwingt bewondering af. Met een aangename afwisseling van stembuigingen en lichaamshouding wist hij de aandachtige toeschouwer mee te nemen in die laatste vrije momenten van een groot man, die ter dood is veroordeeld maar toch nog het woord neemt, niet om zichzelf te vergoelijken of om te ontkennen dat hij schuld draagt, maar om de mensen erop te wijzen dat hij hen een dienst heeft proberen te bewijzen eerder dan hen tot last te willen zijn.
Een gemeend proficiat is ook op zijn plaats aan het adres van de vertaler van de monoloog: Bert Annemans is erin geslaagd om het weerbarstige oud-Grieks om te talen naar een modern en vloeiend Nederlands, voorwaar geen sinecure! Voor wie een beetje vertrouwd is met de bestaande vertalingen van het Plato-oeuvre, kwam deze vertaling over als een frisse wind, een radicale keuze voor moderne, vlotte, hedendaagse taal, die heel wat meer naturel heeft dan de literaire versio's uit het verleden. We kunnen stellen dat we die oudere, lichtjes ‘belegen’ vertalingen nu wel definitief achter ons mogen laten! Het heeft ongetwijfeld behoorlijk wat voeten in de aarde gehad om tot een resultaat te komen als datgene wat we op de scène hebben mogen meebeleven; wie zich af en toe waagt aan het vertalen van teksten weet bij ervaring dat woorden en wendingen niet als vanzelf uit de pen rollen, dat er integendeel heel wat wikken en wegen, schrijven en schrappen, denken en discussiëren aan te pas komt. Juist daarom is deze vernieuwde Apologie zo geslaagd: uit niets blijkt de moeite, het zweet en de inspanning die aan de definitieve tekst zijn voorafgegaan, zó natuurlijk en ongedwongen komt hij over bij het publiek.
Ten slotte mag het hele team ‘achter de schermen’ ook wel even in de kijker gezet worden: grime, belichting, geluid, decor alles en iedereen heeft bijgedragen tot een geslaagde theateravond, niet van het lichte genre, maar van het beklijvende, pakkende en ontroerende soort.
Omdat het in de bedoeling ligt om deze Apologie ook als reisvoorstelling op te voeren op diverse andere locaties, kunnen we verheugd vaststellen dat er nog een heleboel kansen zullen opduiken voor eenieder die de voorbije voorstellingen niet heeft gezien. We kunnen alleen maar aanraden om die kans niet te laten liggen, want ook al is het geen makkelijk theaterstuk, toch zullen zowel de inhoud als de vormgeving en het acteerwerk elke toneelliefhebber beslist kunnen aanspreken, bekoren, ontroeren.
Chris Van de Weerd
(uit: Schakel, jrg. 58, 2006, pp. 212–214)